Brazylijskie Siły Powietrzne (Força Aérea Brasileira- FAB) są obecnie jednymi z najlepszych w Ameryce Południowej. Ich rozwój odzwierciedla cele Brazylii na przestrzeni lat: modernizację, suwerenność i technologiczną samodzielność. Historia FAB jest jednocześnie nierozerwalnie związana z Embraer- krajową firmą lotniczą, która przekształciła zarówno brazylijski krajobraz militarny, jak i przemysłowy. Força Aérea Brasileira jest dziś symbolem suwerenności i ambicji Brazylii. Od swoich początków w czasie II wojny światowej, aż po obecną flotę zaawansowanych myśliwców Gripen i samolotów Embraer, FAB nieustannie ewoluował, aby sprostać nowym wyzwaniom. Partnerstwo z Embraerem odegrało kluczową rolę w tej podróży, pozwalając Brazylii nie tylko bronić swojej przestrzeni powietrznej, ale także rozwijać jeden z najbardziej dynamicznych sektorów lotnictwa i kosmonautyki poza tradycyjnymi mocarstwami Zachodu. Razem, FAB i Embraer stanowią silny wyraz brazylijskiego potencjału technologicznego, siły przemysłowej i nieustannego dążenia do strategicznej niezależności.

Zdjęcie: Johnson Barros, Força Aérea Brasileira

Historia

W 1940 roku, II wojna światowa zaczęła szybko rozprzestrzeniać się na inne kontynenty. Świadomy tej ekspansji Brazylijski Rząd podjął decyzję o scentralizowaniu, podzielonych między armię i marynarkę, do tej pory sił powietrznych pod jednym dowództwem. W ten sposób 20 stycznia 1941 roku powstało Ministerstwo Aeronautyki pod przewodnictwem Joaquim Pedro Salgado Filho.

Druga wojna światowa była debiutem bojowym dla FAB. Po przystąpieniu Brazylii do Aliantów w 1942 roku, 1. Grupa Lotnictwa Myśliwskiego (1º Grupo de Aviação de Caça) została utworzona i przeszkolona w Stanach Zjednoczonych, latając na samolotach P-47 Thunderbolt we Włoszech w ramach Brazylijskich Sił Ekspedycyjnych.

Po wojnie Brazylia wkroczyła w erę samolotów odrzutowych, wprowadzając w latach 50. maszyny jak np. brytyjski Gloster Meteor. Podczas zimnej wojny FAB zacieśniło więzi ze Stanami Zjednoczonymi, eksploatując takie samoloty jak F-80 Shooting Star, F-5 Tiger II i B-26 Invader. Jednak dążenie rządu do samowystarczalności w zakresie technologii obronnych doprowadziło do założenia w 1969 roku firmy Embraer (Empresa Brasileira de Aeronáutica S.A.). Stała się ona kluczowym krokiem w kierunku zmniejszenia zależności od zagranicy i rozwoju krajowego potencjału w dziedzinie lotnictwa i kosmonautyki.

W latach 70. i 80. XX wieku misja FAB rozszerzyła się poza tradycyjną obronę powietrzną. Siły te coraz bardziej angażowały się w krajowe projekty rozwojowe, szczególnie w regionie Amazonii, gdzie zapewniały wsparcie logistyczne, transport i nadzór. W latach 90. XX wieku kulminacją tych działań był projekt SIVAM (Amazon Surveillance System), który wykorzystywał zaawansowane systemy radarowe i lotnicze do monitorowania rozległych i odległych terytoriów, wzmacniając kontrolę Brazylii nad dorzeczem Amazonki.

Zdjęcie: Domena publiczna

Brazylijskie Siły Powietrzne Obecnie

W XXI wieku FAB przekształciło się w zaawansowane technologicznie i wielozadaniowe siły powietrzne, zdolne do operowania na rozległym terytorium Brazylii i w zróżnicowanym środowisku. Z ponad 70 000 czynnych członków personelu i flotą około 650 samolotów, FAB jest największą i najnowocześniejszą siłą powietrzną w Ameryce Łacińskiej. Do ich obowiązków należy obrona powietrzna, transport strategiczny, nadzór granic, poszukiwania i ratownictwo oraz operacje kosmiczne.

Modernizacja była kluczowym tematem ostatnich dekad. Wprowadzenie na rynek samolotu Saab F-39E/F Gripen- 36 samolotów zamówionych w ramach programu o wartości 5,4 miliarda dolarów zbudowanego we współpracy ze szwedzką firmą Saab i montowanego lokalnie przez Embraer- oznacza nową erę dla brazylijskiej obrony powietrznej, łącząc najnowocześniejsze możliwości ze współpracą przemysłową. Dziesięć samolotów zostało już dostarczonych (w tym jeden testowy), a montaż końcowy brazylijskich jednostek przez Embraer w Gavião Peixoto ma rozpocząć się pod koniec 2025 roku. Dostawy będą kontynuowane do 2032 roku, stopniowo zastępując starsze myśliwce F-5EM i AMX A-1.

W transporcie taktycznym Embraer KC-390 Millennium zastąpił starzejącą się flotę C-130 Hercules, zapewniając krajową i konkurencyjną platformę. FAB zamówił 19 KC-390, z czego siedem jest w służbie, a reszta ma zostać dostarczona do 2034 roku. Zdolny do transportu 26 ton ładunku, tankowania w powietrzu oraz wspierania misji humanitarnych i pomocy w przypadku klęsk żywiołowych, KC-390 stał się symbolem niezależności Brazylii w dziedzinie lotnictwa i kosmonautyki i odnosi coraz większe sukcesy na rynkach eksportowych. A-29 Super Tucano, kolejny projekt Embraera, służy zarówno jako samolot szkoleniowy, jak i lekki samolot szturmowy. Około 60 samolotów jest w użyciu, a 68 z nich jest modernizowanych do nowego standardu A-29M, wyposażonego w zaawansowaną awionikę, łącza danych i ulepszenia konstrukcyjne. A-29 odniósł również duży sukces eksportowy i jest wykorzystywany przez ponad 15 krajów, w tym Stany Zjednoczone, Kolumbię i Portugalię.

W przypadku misji obserwacyjnych i dowodzenia samoloty Embraer E-99 i R-99, oparte na odrzutowcu regionalnym ERJ-145, zapewniają pokładowy zasięg radarowy, niezbędny dla systemu SIVAM. Samoloty te, wspierane przez naziemne stacje radarowe, zapewniają kompleksowy monitoring 16-tysięcznej granicy Brazylii i rozległej przestrzeni powietrznej Amazonii, odgrywając kluczową rolę w misjach antynarkotykowych i ochrony środowiska.

Pod względem operacyjnym FAB podlega Ministerstwu Obrony i utrzymuje główne bazy, między innymi w Anápolis, Santa Cruz, Canoas i Manaus. Poza lotnictwem, FAB odgrywa coraz większą rolę w brazylijskich działaniach kosmicznych, współpracując z Brazylijską Agencją Kosmiczną (AEB) i nadzorując Centrum Startowe Alcântara, jeden z najbardziej strategicznie położonych kosmodromów na świecie. Jego obecne priorytety strategiczne obejmują obronę przestrzeni powietrznej kraju, wspieranie operacji humanitarnych, wkład w misje pokojowe ONZ oraz wzmacnianie niezależności technologicznej Brazylii poprzez innowacje.

Śmigłowce odgrywają kluczową rolę w operacjach FAB, zwłaszcza na rozległych i trudno dostępnych obszarach kraju, takich jak Amazonia, która zajmuje ponad pięć milionów kilometrów kwadratowych. Flota śmigłowców składa się z około 90 śmigłowców różnych typów, przystosowanych do transportu, ratownictwa i misji obserwacyjnych.

Wśród nich znajdują się H-36 Caracal (EC725), H-60L Black Hawk, H-50 Esquilo (AS350) i H-34 Super Puma. Najnowocześniejszy H-36 Caracal, produkowany lokalnie przez Helibras we współpracy z Airbus Helicopters, stanowi podstawę zdolności transportowych i ratowniczych FAB. Siły Powietrzne użytkują szesnaście takich śmigłowców, zdolnych do transportu 27 żołnierzy lub ładunku o masie do 5,5 tony. Black Hawki, których liczba również wynosi około szesnastu, wspierają operacje humanitarne, poszukiwawczo-ratownicze i ewakuacyjne, a ponad trzydzieści lekkich śmigłowców Esquilo jest wykorzystywanych do szkolenia pilotów, patrolowania granic i misji rozpoznawczych.

Dzięki inwestycjom w krajową produkcję i modernizację zakładów Helibras w Itajubá, Brazylia utrzymuje wysoki poziom niezależności technologicznej i zdolność do długoterminowego wsparcia dla swoich istniejących samolotów.

Zdjęcie: Matii Blume

Rola i wpływ Embraer

Trajektoria Embraera jest ściśle powiązana z trajektorią FAB. Założony w 1969 roku jako firma wspierana przez państwo, Embraer miał na celu zapewnienie Brazylii niezależnego przemysłu lotniczego i kosmicznego. Od samego początku ściśle współpracował z Siłami Powietrznymi- nie tylko jako dostawca samolotów, ale także jako partner w badaniach, rozwoju i szkoleniu pilotów.

Wczesny sukces Embraera przyniósł EMB 312 Tucano, rewolucyjny samolot szkoleniowy, który stał się jednym z najczęściej eksportowanych samolotów w swojej klasie. Następnie firma wprowadziła na rynek A-29 Super Tucano, wszechstronny lekki samolot szturmowy i szkoleniowy, wykorzystywany przez liczne siły powietrzne na całym świecie. Firma opracowała również samolot E-99 oparty na ERJ-145, służący do wczesnego ostrzegania w powietrzu, oraz R-99 do rozpoznania, które są integralną częścią działań FAB w zakresie nadzoru nad Amazonią.

Być może najbardziej symbolicznym osiągnięciem współpracy wojskowej Embraera z FAB jest KC-390 Millennium- wielozadaniowy samolot transportowy zdolny do tankowania, transportu ładunków i operacji humanitarnych. Konkurując bezpośrednio z C-130J, KC-390 reprezentuje skok Brazylii na rynek wysokowydajnych samolotów wojskowych i ucieleśnia potencjał kraju w zakresie zaawansowanej inżynierii lotniczej.

Co więcej, zaangażowanie Embraera w program Gripen E/F dodatkowo pogłębia jego wpływy. Dzięki partnerstwu z Saab, Embraer montuje i integruje systemy lokalnie, zapewniając brazylijskim inżynierom znaczący transfer technologii i wiedzy specjalistycznej. To nie tylko modernizuje FAB, ale także wzmacnia pozycję Brazylii jako globalnego gracza w sektorze lotnictwa i kosmonautyki.

Przez dziesięciolecia Embraer pomagał Brazylii przekształcić się z importera samolotów w jednego z wiodących krajów w branży lotniczej i kosmicznej na świecie. Jego sukces stworzył ekosystem dostawców, inżynierów i ośrodków badawczych, które wspierają innowacje zarówno w lotnictwie wojskowym, jak i cywilnym.

Zdjęcie: Johnson Barros, Força Aérea Brasileira

Zdjęcie: Força Aérea Brasileira

Tekst powstał w ramach realizacji zadania publicznego zleconego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018–2030 r. „Bezpieczna Polska jutra – rozwój działań misyjnych Alioth Foundation”.