Od 18 września do 3 października 2023 roku zamknięty dla ruchu drogowego został odcinek drogi wojewódzkiej nr 604. W trakcie dwóch tygodni pomiędzy Nidzicą a Wielbarkiem na dystansie 3 kilometrów odbędą się ćwiczenia wojskowe pod kryptonimem „Route 604”[1]. Przejazd między miejscowościami Ruskowo a Przeźdzęk Wielki będzie niedostępny.
Ćwiczenie z zastosowaniem techniki bojowej potrwa od 25 do 29 września. Uczestniczyć w nim będą 1. i 2. Skrzydło Lotnictwa Taktycznego, 3. Skrzydło Lotnictwa Transportowego oraz 4. Skrzydło Lotnictwa Szkolnego. Oznacza to zaangażowanie wszystkich kluczowych komponentów Sił Powietrznych RP. Harmonogram ćwiczenia zakłada użycie praktycznie każdego rodzaju samolotów eksploatowanych na szeroką skalę przez Siły Powietrzne. W składzie ćwiczących wojsk znajdują się samoloty myśliwskie MiG-29 Fulcrum oraz wielozadaniowe F-16C/D Block+ 52 „Jastrząb”, a także myśliwsko-bombowy Su-22 Fitter. Samoloty transportowe C-130E Hercules (amerykańskiej produkcji), C-295M CASA (hiszpańskiej produkcji), transportowo-patrolowe PZL M-28 Bryza (rodzimej produkcji) oraz szkoleniowo-treningowe M-346 Bielik (włoskiej produkcji). Pierwszego dnia ćwiczenia właściwego zadania realizować będą 1. i 2. Skrzydło Lotnictwa Taktycznego, a następnego dnia 1. Skrzydło razem z 4. Skrzydłem Lotnictwa Szkolnego. Dnia 27 września harmonogram zakłada realizację zadań przez 3. Skrzydło Lotnictwa Transportowego, a dnia 28 września ćwiczyć będą piloci wszystkich typów samolotów z każdego Skrzydła Lotnictwa Sił RP.
Hałas spowodowany statkami powietrznymi i utrudnienia drogowe, choć uciążliwe, mają jednak bardzo ważne znaczenie dla naszego zbiorowego bezpieczeństwa.
Ćwiczenia to nie tylko samoloty w powietrzu. Ważna jest też infrastruktura naziemna. Istotą trenowanych działań i procedur jest zastosowanie drogowego odcinka lotniskowego (DOL) (ang. highway strip). Zgodnie z definicją jest to odcinek drogi publicznej przystosowany do startów i lądowań samolotów wojskowych[2]. Droga powinna spełniać pewne kryteria. Musi być drogą utwardzona i specjalnie przystosowana do startów i lądowań samolotów. Poszerzenia po bokach drogi muszą umożliwiać postój, tankowanie i uzbrajanie samolotu[3]. Wybrane odcinki dróg stanowią rezerwowe lotniska dla Sił Powietrznych na wypadek scenariusza zniszczenia macierzystej bazy lotniczej[4]. Sporym wyzwaniem dla finansów publicznych jest utrzymanie wybranych dróg w odpowiednim stanie przekraczającym wyzwania wynikające z zwykłego ruchu drogowego. Wiele odcinków ulega dekapitalizacji (pogorszenie stanu) lub zostaje przebudowanych tracąc właściwości potrzebne dla funkcjonowania jako DOL[5]. Odcinek drogi pod Wielbarkiem ma 3,24 km długości, cztery pasy szerokości i stanowił w przeszłości zapasowe lotnisko dla pobliskich Szyman. Został wyremontowany w 2021 roku za kwotę około 100 milionów PLN[6]. Obecnie w sytuacji niebezpiecznej pozwala także na awaryjne lądowania jednostek cywilnych. W granicach prawnie określonych istnieją przypadki, gdy tymczasowo lub na stałe zmieni swoje przeznaczenie. Warto zaznaczyć, że potocznie rozumiane „przejęcie drogi przez MON”[7] ma uzasadnienie prawne. W myśl art. 628 Ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny[8] „na urzędy i instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, a także osoby fizyczne może być nałożony obowiązek świadczeń rzeczowych”. W ramach świadczeń rzeczowych znajdują się nieruchomości. W razie wystąpienia stanu wyjątkowego, wojennego lub klęski żywiołowej, wskazany katalog podmiotów uprawnia Siły Zbrojne do zajęcia drogi i zmiany jej przeznaczenia.
Zmiana uwarunkowań bezpieczeństwa w regionie wymusza weryfikację założeń dla ćwiczenia i rozwijania rodzajów sił zbrojnych w Polsce. Ćwiczenia operowania z DOL prowadzono w Polsce w latach 90-tych przed przystąpieniem do NATO. Ostatnie ćwiczenia na DOL Kliniska odbyły się w 2003 roku[9]. Konsekwencją zmian jest ogłoszenie pierwszego od 20 lat, adekwatnego ćwiczenia wojskowego przez Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych[10]. Scenariusz ćwiczeń przygotowywany jest tak, aby jak najbardziej przypominał rzeczywistą sytuację[11]. Ważna dla aspektów bezpieczeństwa jest zrozumienie, że ćwiczą nie tylko piloci. Wstąpienie do Sojuszu oraz przygotowania do realizacji zadań z zakresu wsparcia przez państwo-gospodarza (ang. Host Nation Support – HNS)[12] było silnym motorem napędzającym dostosowywanie służb cywilnych, wojskowych i infrastruktury krajowej do pomocy sojuszniczym siłom zbrojnym, które są rozmieszczone na terytorium naszego Państwa lub wykonują inne zadanie i przemieszczają się przez Polskę. Wyszkolenie obsługi naziemnej na potrzeby HNS ma na celu uzyskanie zdolności do crosservicingu (do obsługi sojuszniczej techniki wojskowej).
Przygotowanie do objęcia DOL obejmuje szereg procedur i współdziałanie różnych służb. Na początku należy zabezpieczyć obszar zajmowanego odcinka drogi, aby móc bezpiecznie obsadzić na stanowiskach obsługę naziemną. Następnie ma miejsce przeniesienie wydzielonych adekwatnych sił i środków z miejsca stałego bazowania (MSB) – rzut naziemny. W Polsce co do zasady następuje to drogą lądową. Gdy baza jest gotowa, z MSB drogą powietrzną przebazowane są statki powietrzne. Ostatnim, czwartym etapem jest zabezpieczenie lotów – docelowa obsługa startów, lądowań i obsługi naziemnej samolotów. Oznacza to, że w ćwiczeniach bierze udział również personel inżynieryjno-lotniczy, logistycy, wojskowa straż pożarna, a także Wojska Obrony Terytorialnej (WOT) i Żandarmeria Wojskowa (ŻW). Bardzo ważnym ćwiczącym komponentem naziemnym są Wysunięci Nawigatorzy Naprowadzania Lotnictwa (ang. Joint Terminal Attack Controller – JTAC) zarządzający przestrzenią powietrzną w czasie misji oraz wskazujący pilotom cele do neutralizacji. Operacje typu „joint” oznaczają zastosowanie kilku rodzajów sił zbrojnych. Program JTAC zapoczątkowany został w oparciu o doświadczenia amerykańskie. Funkcję kontrolera pełnią zwykle operatorzy wojsk specjalnych lub zespołów bojowych, jednak nie uczestniczący w szturmie[13].
Miejsce stałego bazowania – zapasowe lotnisko (ZL) oraz DOL – stanowią węzeł lotniskowy. Koordynowanie działań i sprawne przebazowanie w razie potrzeb gwarantują utrzymanie zdolności działań w powietrzu. Od 2018 roku w Polsce istnieje ponad dwadzieścia DOL[14]. Wyzwań oraz zadań do wytrenowania jest jednak wiele.
Zgodnie ze stwierdzeniem wiceprezesa Alioth Foundation – generała Jacka Pszczoły, byłego Inspektora Sił Powietrznych:
Warto zaznaczyć, że pierwszy raz w historii naszych Sił Powietrznych na DOL wylądują F-16 oraz M-346. Natomiast wznowienie tego rodzaju działań po niemal 20-letniej przerwie będzie wymagało odpowiedniego przygotowania personelu zabezpieczającego i lotniczego, obsługi naziemnej i logistyki. Co prawda, już w zeszłym roku miało się odbyć podobnego rodzaju ćwiczenie z zastosowaniem DOL, jednak wiele powodów wymusiło jego opóźnienie. Jestem pewny, że obecnie wszystkie służby odegrają swoją rolę właściwie i same ćwiczenia przebiegną bez zakłóceń. Wszyscy włożyli dużo pracy w osiągnięcie właściwego stopnia gotowości. Od strony lotniczej piloci wspomnianych już F-16 ćwiczyli kluczowy element – lądowanie na wąskim pasie w Powidzu, więc mają już „przetarcie”. Wyzwaniem na DOL jest bowiem szerokość pasa betonu – znacznie węższa niż szerokość pasów startowych naszych lotnisk wojskowych.
W odpowiedzi na pytanie o wpływ doświadczenia z wykorzystania DOL w konflikcie na Ukrainie, Generał Pszczoła zauważył, że:
Lotnicy ukraińscy wykorzystują powszechnie DOL do działań bojowych podczas trwającego konfliktu zbrojnego. Biorąc pod uwagę te doświadczenia, powinniśmy założyć, że rozśrodkowanie Sił Powietrznych i rotacja między wieloma punktami bazowania skutecznie wprowadzą w błąd przeciwnika, tworząc tym samym poważne problemy w wykrywaniu i niszczeniu środków techniki lotniczej. Dwadzieścia lat bez ćwiczeń na DOL oraz naturalna w tak długim okresie rotacja kadr spowodowała, że musimy te kadry przeszkolić w nowych warunkach logistyki, zabezpieczenia technicznego czy informatycznego.
Doświadczenie w mierzeniu się z tymi przeszkodami, posłuży do czegoś znacznie ważniejszego. Chodzi mianowicie o nowe podejście do struktur baz lotniczych oraz ich funkcjonowania. Powinniśmy dążyć do tego, aby eskadry stacjonujące w naszych bazach były w stanie skutecznie działać z wielu miejsc (nie tylko z miejsca stałej dyslokacji czy zapasowego lotniska ale i DOL) jednocześnie. Istotne będzie również zwiększenie etatów w bazach lotniczych, aby sił i środków starczyło na obsługę DOL.
Podsumowując, ważne w tym wszystkim jest to, aby gotowość do działania na DOL była wysiłkiem wszystkich, a nie tylko sił powietrznych.
Można zatem śmiało stwierdzić, że zablokowanie drogi na kilka dni skutkuje nie tylko trudnościami dla mieszkańców i przejezdnych ale ogromem doświadczeń i poszerzania kompetencji w zakresie koordynacji w obrębie Sił Powietrznych oraz pomiędzy różnymi służbami i administracją publiczną.
Źródła:
[1] Ćwiczenie ROUTE 604 na Drogowym Odcinku Lotniskowym (DOL). https://www.wojsko-polskie.pl/2slt/articles/aktualnosci-w/cwiczenie-route-604-na-drogowym-odcinku-lotniskowym-dol/ [dostęp: 22.09.2023].
[2] Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego. http://web.archive.org/web/20181211124349/https://mkuliczkowski.pl/static/pdf/slownik.pdf [dostęp: 22.09.2023].
[3] ROUTE 604 na Drogowym Odcinku Lotniskowym. https://dlapilota.pl/wiadomosci/polska/route-604-na-drogowym-odcinku-lotniskowym-szczegoly [dostęp: 22.09.2023].
[4] Polskie F-16 (i nie tylko) wystartują z drogi. https://defence24.pl/sily-zbrojne/polskie-f-16-i-nie-tylko-wystartuja-z-drogi [dostęp: 22.09.2023].
[5] Kucharczyk, M. Mazury. Wojskowe samoloty na drodze wojewódzkiej nr 604. Jest komunikat. https://wydarzenia.interia.pl/warminsko-mazurskie/news-tajemnicze-lotnisko-na-mazurach-pierwsze-od-20-lat-specjalis,nId,7015488 [dostęp: 22.09.2023].
[6] Ibidem.
[7] Różycka, J. MON przejmie publiczną drogę. Będą na niej lądować samoloty wojskowe. https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114883,30215111,mon-przejmie-publiczna-droge-beda-na-niej-ladowac-samoloty.html [dostęp: 22.09.2023].
[8] Art. 628. – Ustawa o obronie Ojczyzny. https://lexlege.pl/obrona-ojczyzny/art-628/ [dostęp: 22.09.2023].
[9] Kucharczyk, M. Mazury. Wojskowe samoloty na drodze wojewódzkiej nr 604. Jest komunikat. https://wydarzenia.interia.pl/warminsko-mazurskie/news-tajemnicze-lotnisko-na-mazurach-pierwsze-od-20-lat-specjalis,nId,7015488 [dostęp: 22.09.2023].
[10] ROUTE 604 na Drogowym Odcinku Lotniskowym. https://www.wojsko-polskie.pl/dgrsz/articles/aktualnosci-w/route-604-na-drogowym-odcinku-lotniskowym/ [dostęp: 22.09.2023].
[11] Polskie F-16 (i nie tylko) wystartują z drogi. https://defence24.pl/sily-zbrojne/polskie-f-16-i-nie-tylko-wystartuja-z-drogi [dostęp: 22.09.2023].
[12] Zasady HNS. https://hns-polska.wp.mil.pl/pl/pages/zasady-hns/ [dostęp: 22.09.2023].
[13] Kowalska-Sendek, M. Human story: JTAC – mistrz podniebnej układanki – WOJSKO-POLSKIE.PL. https://www.wojsko-polskie.pl/articles/human-story-4/2020-07-31s-human-story-jtac-mistrz-podniebnej-ukadanki/ [dostęp: 22.09.2023].
[14] Pawelec, M. Drogowe odcinki lotniskowe w Przegląd Sił Zbrojnych nr. 5, 2018.
Grafika:
Grafika główna, źródło: Sztab Generalny WP na platformie https://www.wojsko-polskie.pl/sgwp/
Tekst powstał w ramach realizacji zadania publicznego zleconego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 r. „Bezpieczna Polska jutra – rozwój działań misyjnych Alioth Foundation”.
