W dniu 28 września 2023 roku Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego wydała oficjalny komunikat, w którym poinformowano o alokacji statków powietrznych E–A Sentry należących do samolotów wczesnego ostrzegania i kontroli (ang. Airborne Warning and Control System – AWACS) w miejscowości Šiauliai, położonej na terytorium Litwy[1]. Przedsięwzięcia te mają na celu zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w regionie państw obszaru Morza Bałtyckiego w związku z aktywnością militarną Federacji Rosyjskiej[2]. Pierwszy samolot wylądował na litewskim lotnisku tego samego dnia. Odnotowano, że drugi E–A Sentry AWACS przybył następnego. Całość operacji wspierana przez wojskowy personel lotniczy liczący około 150 żołnierzy[3].
Rosyjska inwazja na Ukrainę trwa już ponad półtora roku. W tym czasie NATO konsekwentnie zwiększa swoją aktywność, również w przestrzeni powietrznej, we wschodniej flance Sojuszu Północnoatlantyckiego wykorzystując samoloty specjalne i wielozadaniowe, a także dedykowane tankowaniu w powietrzu. Jest to odpowiedź na loty realizowane w pobliżu terytoriów państw członkowskich NATO przez bojowe bezzałogowe statki powietrzne (ang. Unmanned Combat Aerial Vehicle – UCAV) należące do Rosji. Oprócz samolotów wczesnego ostrzegania i kontroli, dwa tygodnie temu Stany Zjednoczone wysłały cztery F–16 do Rumunii, by zwiększyć potencjał obronny podczas wykonywania misji w ramach Sił Szybkiego Reagowania NATO[4]. Co więcej, na początku października przebazowano do Polski cztery samoloty wielozadaniowe Eurofighter Typhoon należące do Królewskich Sił Powietrznych (ang. Royal Air Force – RAF)[5]. Od lutego 2022 roku E–A Sentry AWACS wykonał kilkaset lotów nad obszarem Europy Wschodniej w celu monitorowania działań samolotów bojowych Federacji Rosyjskiej[6].
W ostatnich dniach E–A Sentry AWACS rozpoczął wykonywanie lotów zwiadowczych w przestrzeniach powietrznych państw członkowskich NATO rozmieszczonych we wschodniej flance. Misje te mają potrwać kilka tygodni, lecz data ich zakończenia nie jest oficjalnie znana[7]. Samolot specjalny został przebazowany z operacyjnego komponentu E–A Sentry AWACS Sojuszu Północnoatlantyckiego (ang. E–3A Component NATO) funkcjonującego w miejscowości Geilenkirchen położonej w Niemczech, w której na co dzień stacjonuje 14 statków powietrznych tego typu[8].
„Agresywna wojna prowadzona przez Rosję przeciwko Ukrainie zwiększyła naszą czujność i skupiła uwagę na środowisku bezpieczeństwa w regionie Morza Bałtyckiego” – oznajmił Dylan White, pełniący obowiązki rzecznika prasowego NATO. „Nasz system AWACS może wykrywać samoloty oraz pociski rakietowe oddalone o setki kilometrów, co jest kluczową zdolnością wczesnego ostrzegania przed zagrożeniem dla Sojuszu Północnoatlantyckiego. Dziękuję Litwie za przyjęcie pierwszego samolotu. To ważny wkład w nasze wspólne bezpieczeństwo”[9].
Konstrukcja samolotu specjalnego E–A Sentry AWACS została oparta na strukturze samolotu pasażerskiego Boeing 707–320B i zaprojektowana w ramach projektu Airborne Warning and Control System. Główny element całego systemu stanowi powietrzne stanowisko dowodzenia wyposażone w impulsowo–dopplerowską stację radiolokacyjną[10] dedykowaną obserwacji przestrzeni powietrznej o zasięgu setek kilometrów z możliwością obserwacji dookrężnej. Zapewnia ją radiolokator Westinghouse APY–2 umieszczony na solidnych wspornikach ponad płatowcem statku powietrznego i posiadający charakterystyczny, owalny kształt kojarzony z talerzem. Jego zasięg operacyjny wykrywania celów niskolecących wynosi 400 km, zasięg wykrywania celów lecących na średnich wysokościach oszacowano na 520 km, a także może jednocześnie śledzić około 600 obiektów. Ponadto, na wyposażeniu znajduje się system pasywnego rozpoznania radioelektronicznego[11] Boeing/UTL AN/AYR–1, terminal systemu wymiany informacji taktycznej JTIDS typu TADIL–J, radiostacje pracujące w trybie ultrakrótkich fal radiowych (ang. Ultra–High Frequency – UHF), czyli w zakresie częstotliwości wynoszącym 300–3000 MHz mających długość 1000–100 mm[12]. Samolot specjalny E–A Sentry AWACS stanowi latające centrum dowodzenia, w skład którego wchodzi 4 członków załogi oraz 12–19 członków załogi misji. Konstrukcja może wykonywać lot do 8 godzin bez konieczności tankowania w powietrzu.
Wykaz źródeł:
[1] R. Thomas, NATO deploys AWACS to Lithuania to monitor Russian activity, online – https://www.airforce-technology.com/news/nato-deploys-awacs-to-lithuania-to-monitor-russian-activity/ [dostęp: 5.10.2023].
[2] North Atlantic Treaty Organization, NATO deploys AWACS surveillance jets to Lithuania, online – https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_218738.htm [dostęp: 5.10.2023].
[3] M. Mitkow, NATO rozmieściło AWACSy na Litwie, online – https://defence24.pl/wiadomosci/nato-rozmiescilo-awacsy-na-litwie [dostęp: 5.10.2023].
[4] Militarnyi, Do Rumunii przyleciały amerykańskie F–16, online – https://mil.in.ua/pl/news/do-rumunii-przylecialy-amerykanskie-f-16/ [dostęp: 5.10.2023].
[5] Ł. Pacholski, Brytyjskie Typhoony wylądowały w Polsce, online – https://zbiam.pl/brytyjskie-typhoony-wyladowaly-w-polsce/ [dostęp: 5.10.2023].
[6] A. Gencturk, NATO deploys surveillance jets to Lithuania to ‘monitor Russian military activities’, online – https://www.aa.com.tr/en/europe/nato-deploys-surveillance-jets-to-lithuania-to-monitor-russian-military-activities/3003186# [dostęp: 5.10.2023].
[7] Made in Vilnius, Na Litwie rozmieszczone są samoloty rozpoznawcze NATO AWACS, online – https://madeinvilnius.lt/pl/Aktualności/Lietuvos-naujienos/Samoloty-rozpoznawcze-NATO-AWAC-są-rozmieszczone-na-Litwie/ [dostęp: 5.10.2023].
[8] North AEW&C Programme Management Agency, E–3A Component – Geilenkirchen, Germany, online – https://www.napma.nato.int/organisation/o3.html [dostęp: 5.10.2023].
[9] North Atlantic Treaty Organization, NATO deploys AWACS surveillance jets to Lithuania, op.cit.
[10] Impulsowo–dopplerowska stacja radiolokacyjna – rodzaj stacji radiolokacyjnej, w której wykorzystywane jest zjawisko przesunięcia dopplerowskiego, czyli zamierzone doprowadzenie do powstania różnicy pomiędzy częstotliwością fali radiowej emitowanej przez źródło (E–3A Sentry) a częstotliwością fali zarejestrowanej względem poruszającego się obiektu np. powietrznego. Dodatkowo, wysyłane są krótkie impulsy w stałych zakresach czasowych w celu dokładnego namierzania tego obiektu.
[11] Pasywne rozpoznanie radioelektroniczne (ang. Radar Intelligence – RADINT) – rodzaj rozpoznania lotniczego, polegający na nieprzerwanej obserwacji przestrzeni powietrznej celu namierzenia znajdujących się w niej wrogich obiektów bez konieczności emitowania własnych fal radiowych oraz niezależnie od pracy aktywnych stacji radiolokacyjnych. Pasywne rozpoznanie ma za zadanie wyłącznie określać lokalizację i źródło nadawania sygnału przez inne obiekty.
[12] Serwis oficjalny Samolotypolskie.pl, Boeing E–3A „Sentry”, online – http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/523/126/Boeing-E-3-Sentry [dostęp: 5.10.2023].
Fot.: Flickr, North Atlantic Treaty Organization, online – https://www.flickr.com/photos/nato/49132203803 [dostęp: 5.10.2023].
Tekst powstał w ramach realizacji zadania publicznego zleconego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018–2030 r. „Bezpieczna Polska jutra – rozwój działań misyjnych Alioth Foundation”.
