Od dawna pojęcie „gwiezdnych wojen” przestało być wyłącznie literacką fikcją. Jest to realna problematyka odnosząca się rzeczywistości, w której państwa podejmują działania zmierzające do zwiększenia swojego potencjału militarnego we wszystkich wymiarach walki zbrojnej[1]. Obecna polityka oraz strategie różnych krajów wskazują na to, że konflikty kosmiczne są prawdziwym zagrożeniem, oddziałującym nie tylko na samą przestrzeń pozaziemską, ale także na powierzchnię Ziemi.

Od czasu pierwszego wyścigu kosmicznego[2], trwającego w latach 1957–1975, przestrzeń kosmiczna zaczęła znajdować się w obrębie zainteresowań dwóch, głównych państw – USA oraz ZSRR. Współcześnie, aktualną rywalizację o szerszym ujęciu (więcej rywalizujących państw) można nazwać „drugim wyścigiem kosmicznym”, który nawiązuje do kontynuacji działalności realizowanej przez państwa w przestrzeni pozaziemskiej. W ramach przedsięwzięć wykonywanych w sferze militarnej zauważalne jest wyraźne współzawodnictwo występujące pomiędzy krajami, które dążą do zwiększania swojego potencjału militarnego w przestrzeni kosmicznej i osiągnięcia zdolności pozwalających na co najmniej na aktywną obronę interesów narodowych. Kosmos rozpatrywany jest przez te podmioty jako dogodne środowisko, w którym możliwe jest prowadzenie operacji przez siły zbrojne, a w efekcie – osiąganie przewagi militarnej. Tendencje postępowe utożsamiane są z długotrwałym procesem militaryzacji kosmosu. Podczas pierwszego wyścigu kosmicznego był on głównie eksplorowany w celu zbadania panujących w nich warunków naturalnych, zaś obecnie na potrzeby prowadzenia w nim działań o charakterze militarnym.

Zwiększenie aktywności państw w kosmosie skupiającej się na jego militaryzacji[3], a następnie zbrojeniu[4], zostało zauważone w ostatnich latach przez NATO. W związku z tym, Sojusz Północnoatlantycki podjął działania analityczne skoncentrowane na określeniu nieznanych do tej pory źródeł zagrożeń militarnych dla bezpieczeństwa[5], które mogą być generowane poprzez podejmowane przedsięwzięcia w kosmosie[6]. Z kolei podczas szczytu NATO w dniach 11–12 lipca 2023 roku w Wilnie, w związku z konfliktem zbrojnym między Ukrainą a Federacją Rosyjską, Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego oficjalnie zapowiedziała doskonalenie zdolności nuklearnych, konwencjonalnych i obrony przeciwrakietowej państw członkowskich jako uzupełnienie środków potencjału kosmicznego oraz defensywny element odstraszania strategicznego[7].

Problematykę tą poruszono podczas wywiadu z ekspertem.

Co spowodowało zainteresowanie się przestrzenią kosmiczną w wymiarze militarnym w obecnych czasach?

Głównym powodem do podjęcia rozważań współczesnego wykorzystania przestrzeni kosmicznej w celach wojskowych, było wydarzenie mające miejsce 20 listopada 2019 roku w Brukseli. Zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami Sekretarza Generalnego Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic Treaty Organization – NATO), Jensa Stoltenberga, ministrowie spraw zagranicznych podczas spotkania – Sesji Rady Północnoatlantyckiej państw członkowskich podjęli decyzję o tym, że przestrzeń kosmiczna stanowić będzie nowy obszar działań operacyjnych wojsk – piątą domenę walki. Wydarzenie to uznano za przełom oraz oficjalne tworzenie potencjałów militarnych przez poszczególne państwa Sojuszu. Fakt ten był pierwszą oficjalną zapowiedzią zmian, jakie zostały powtórnie debatowane i zaakceptowane podczas szczytu NATO w Londynie w dniach 3–4 grudnia 2019 roku. Od tego czasu rozpoczęły się kolejne fazy rozwoju tej domeny, które nazywa się militaryzacją i zbrojeniem przestrzeni kosmicznej.

Co oznaczają te terminy?

Obecnie stosuje się i rozróżnia dwa terminy – militaryzacja oraz zbrojenie przestrzeni kosmicznej (Kosmosu) w sposób ambiwalentny. Za militaryzację – jako termin o szerszym znaczeniu – uważa się wykonywanie zadań w przestrzeni kosmicznej, których celem jest wsparcie działań zbrojnych – umieszczanie elementów wyposażenia wojskowego. Za zbrojenie natomiast uważa się operacyjne rozmieszczanie broni w przestrzeni kosmicznej oraz na Ziemi, która zdolna jest do niszczenia lub zakłócania elementów systemów kosmicznych przeciwnika. Obydwa z tych pojęć rozpatruje się również w aspekcie chronologicznym. Za pierwszy etap uznaje się militaryzację, po której następuje drugi, współczesny etap – zbrojenie.

Czym zatem można walczyć w przestrzeni kosmicznej i która z rodzajów broni jest najbardziej skuteczna?

Środki walki w przestrzeni kosmicznej są ściśle zdefiniowane i sklasyfikowane. Za broń kosmiczną uważa się kinetyczne i niekinetyczne środki walki, którymi możliwe jest oddziaływania na aktywa kosmiczne rozlokowane zarówno w segmencie kosmicznym jak i wspomagającym go segmencie naziemnym i użytkownika. Obecnie rozróżnia się cztery rodzaje „broni kosmicznej”, czyli broń: kinetyczną, niekinetyczną, elektroniczną oraz cybernetyczną. Cechami różniącym te rodzaje broni są: uzyskane efekty (zniszczenia), poziom zaawansowania technologicznego, a także aktywowanie zasobów niezbędnych do jej rozmieszczenia i użycia. Z różnicy w ich charakterystyce wynika również metoda użycia, sposób wykrywania celu, a także trwałość efektów jakie wywołują. Współcześnie atakowanymi obiektami mogą być elementy systemów satelitarnych – pojedyncze satelity – umieszczone w przestrzeni kosmicznej bądź elementy infrastruktury naziemnej systemów satelitarnych, czyli tzw. satelitarna infrastruktura naziemna. Trudno jest jednoznacznie oszacować, który z rozwijanych i stosowanych dzisiaj środków walki w Kosmosie jest najskuteczniejszy. Na pewno w ostatnim czasie bardzo popularne jest stosowanie broni elektronicznej, której działanie skupia się na rażeniu podzespołów odpowiedzialnych za komunikację, dzięki którym satelity przekazują i odbierają dane. Wśród tego typu sposobów walki wyróżnia się dwie techniki: zakłócanie (ang. jamming) oraz fałszowanie i podszywanie się (ang. spoofing). Jamming polega na generowaniu sygnału skierowanego w kierunku zakłócanego urządzenia. Ten typ ataku elektronicznego wykorzystuje sygnał o częstotliwości radiowej nadawany w tym samym paśmie częstotliwości w polu widzenia anteny (lub innego urządzenia), do której jest skierowany. W przeciwieństwie do ataków kinetycznych broń elektroniczna powoduje odwracalne skutki, co oznacza że razi obiekt w czasie oddziaływania jammera, a gdy ten jest włączony komunikacja odbywa się prawidłowo. Dodatkowo jako atrybuty tej broni można wykazać dużą mobilność oraz mała masę urządzeń typu jammer. Spoofing z kolei polega na transmisji fałszywych sygnałów systemu nawigacji satelitarnej, która ma na celu doprowadzenie do wyznaczenia, przez odbiornik tych sygnałów, nieprawidłowych informacji o jego położeniu, prędkości i aktualnym czasie. Efektem ataku typu spoofing skierowanego np. na satelitę jest przejęcie kontroli nad nią, a w niektórych przypadkach zmianę jej trajektorii poprzez błędne wyliczanie współrzędnych i fizyczne jej zniszczenie.

Jakie państwa prowadzą obecnie prym w „zdobywaniu Kosmosu”?

Katalog państw jest również ściśle zdefiniowany. Jeśli weźmiemy pod uwagę, jako kryteria, powyższe rodzaje „broni kosmicznej” jak również ich rozwój można stwierdzić, że obecnie do takiego katalogu zaliczamy: Stany Zjednoczone Ameryki, Federacja Rosyjska, Chińska Republika Ludowa (ChRL), Iran, Koreańska Republika Ludowo–Demokratyczna (Korea Północna), Indie. Wymieniona kolejność jest również nieprzypadkowa i wskazuje po kolei państwa od najwyższej potędze kosmicznej do posiadania najniższych możliwości kosmicznych. Należy jednak zauważyć, że działania po 2019 roku nabyły dużej dynamiki rozwoju potencjałów militarnych, co może doprowadzić do niewielkich zmian w zdefiniowanym katalogu aktorów państwowych. Co ciekawe rozwój wskazanych środków walki przez poszczególne państwa jest inny. Stany Zjednoczone Ameryki, jako nieliczny aktor, rozwija technologię ASAT, mając przy tym bogate doświadczenia zaczerpnięte już z lat 80-tych ubiegłego wieku, gdzie podczas testu z powodzeniem zniszczono cel – satelitę orbitującą na wysokości 555 km. Federacja Rosyjska z kolei posiada w stanie gotowości operacyjnej broń elektroniczną, której skuteczność udowodniono w czasie konfliktu zbrojnego podczas aneksji Krymu w 2014 roku oraz w ostatnich działaniach wojennych w Syrii. Przedmiotowe  środki walki pozwalają na destrukcyjne oddziaływanie na systemy satelitarne (szczególnie satelity komunikacyjne) orbitujące na niskiej orbicie okołoziemskiej (ang. Low Earth Orbit – LEO). Chińska Republika Ludowa dynamicznie rozwija broń laserową i mikrofalową. Ocenia się, że środki te że Chiny osiągnęły znaczące zdolności broni laserowej zdolnej do niszczenia podzespołów optycznych satelitów oraz ich oślepiania. Dowodem na tak postawioną tezę są rejestrowane incydenty oślepiania amerykańskich satelitów, w czasie przebiegu ich trajektorii przez terytorium Chin. Innym obszarem rozwojowym charakteryzuje się Korea Północna. Państwo to posiada wysokie zdolności prowadzenia cyberoperacji w stosunku do elementów infrastruktury kosmicznej. Działania te prowadzone są przez ok. 6000 hakerów działających na rzecz rządu koreańskiego, który kontroluje realizację ich zadań. Ponadto, prowadzone są one zazwyczaj z innego miejsca niż terytorium Korei, czego celem jest utrudnienie w dociekaniu odpowiedzialności za prowadzone szkodliwych działań w cyberprzestrzeni. Do jednego z najbardziej spektakularnych cyberataków należy zaliczyć akt skierowany przeciwko największej indyjskiej elektrowni atomowej – Kudankulam, zrealizowany na początku września 2019 roku. W jego konsekwencji naruszono infrastrukturę krytyczną państwa, bez przejęcia kontroli i wywołaniu fizycznych zniszczeń.

Jakie czynniki będą definiowały dalszy rozwój tej domeny walki?

Obecnie należy zwrócić uwagę na kilka obszarów, jakie będą miały wpływ na dalszy rozwój Kosmosu w ujęciu militarnym. Na pewno nastąpi zwiększenie liczby ośrodków państwowych i niepaństwowych w przestrzeni kosmicznej. Prognozuje się zwiększenie liczby aktorów korzystających z przestrzeni kosmicznej. Obecnie zaledwie 13 z 70 agencji rządowych na świecie dysponuje możliwościami wynoszenia satelitów czy astronautów do pełnienia misji na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Zatem szacuje się, że tego typu działania w przestrzeni kosmicznej przyjmą charakter wielonarodowy i wielosektorowy, angażując również ośrodki pozapaństwowe. Kolejny obszar to komercjalizacja Kosmosu – czyli możliwość korzystania z przestrzeni kosmicznej przez organizacje niepaństwowe – często prywatne przedsiębiorstwa. Niektóre z nich, takie jak: Space–X, Blue Origin i Virgin Galactic rozpoczęły realizację różnego rodzaju programów kosmicznych. Szacuje się jednak, że najbliższe pięć lat będzie okresem wstępnych badań i testów, weryfikujących potencjał tych organizacji. nawigacji satelitarnej Należy liczyć się również z powstaniem nowych lokalnych i globalnych systemów nawigacji satelitarnej i ich integracji w większe systemy. Obecnie istnieje trend budowy i rozbudowy (unowocześniania) istniejących już systemów nawigacji satelitarnej. Przykładem może być unijny system nawigacji satelitarnej Galileo, który ma charakteryzować się większą dokładnością oraz zasięgiem, w szczególności na wyższych szerokościach geograficznych. Integracja systemów globalnych, takich jak GPS, GLONASS z systemami lokalnymi np. BeiDou pozwoli na nowe możliwości, takie jak pozycjonowanie w zamkniętych pomieszczeniach, czy większą odporność na zakłócenia. Obecnie i w niedalekiej przyszłości należy spodziewać się rozwoju regionalnych (lokalnych) systemów nawigacji satelitarnej. Oprócz takich walorów, jak zwiększenie dokładności oraz ich odporności na zakłócenia, można konstatować, że największą ich zaletą (szczególnie w zastosowaniach militarnych) jest brak zależności od systemów globalnych dostarczanych przez obce podmioty rządowe. Kolejnym czynnikiem, którego rozwój rozpatrywać należy w funkcji czasu, jest dominacja w przestrzeni kosmicznej. Dynamika rozwoju tego obszaru spowoduje najprawdopodobniej zatłoczenie Kosmosu. Naturalnie wymusi to rywalizacje pomiędzy państwami o dostęp, wykorzystanie i kontrolę tego obszaru. Umieszczanie w niej różnego typu technologii, np. antysatelitarnych zwiększy poziom napięć pomiędzy państwami. Bardzo dziś istotne jest zwiększenie globalnego poziomu zagrożenia cybernetycznego. Implikuje to zwiększenie zagrożeń cybernetycznych oraz zapotrzebowanie na zwiększenie poziomu cyberbezpieczeństwa. Ponadto, należy spodziewać się zmniejszenia się liczby ataków typu ransomware, na rzecz zwiększającej się ilości cyberataków skierowanych na infrastrukturę krytyczną państw, w tym także na infrastrukturę kosmiczną i jej aktywa. Należy wziąć pod uwagę pojawiające się nowe cyberzagrożenia. W aspekcie strukturalnym na poziomie krajowym jednym z nich może być zastosowanie technologii informatycznych do świadczenia usług rządowych (ang. electronic governance/e-governance) – wymiany informacji, transakcji komunikacyjnych, a także integracji różnych niezależnych systemów w różnych relacjach, takich jak np. rząd–biznes (G2B), rząd–administracja (G2G) oraz innych.

 

Ekspert:

dr hab. Radosław Bielawski

Absolwent Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie oraz studiów doktoranckich realizowanych w Politechnice Warszawskiej. Aktualnie wykładowca akademicki w Wydziale Mechanicznym Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej. W 2023 roku uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk społecznych w dyscyplinie naukowej – nauki o bezpieczeństwie. Obecne zainteresowania naukowe eksperta to: militaryzacja i zbrojenie kosmosu, potęgonomia i potęgometria, lotnictwo i kosmonautyka, cyberbezpieczeństwo.

 

Wykaz źródeł:

[1] Wymiary walki zbrojnej to: ląd, morze, przestrzeń powietrzna, cyberprzestrzeń, przestrzeń kosmiczna.

[2] Wyścig kosmiczny opierał się na planowaniu i wykonywaniu badań w przestrzeni kosmicznej, zapoznawaniu się z panującymi w niej warunkami, rozwijaniu świadomości sytuacyjnej i umieszczaniu sztucznych satelitów na orbitach okołoziemskich. Pozwoliło to na powstanie pierwszych, globalnych systemów nawigacyjnych, telekomunikacyjnych oraz obserwacyjnych. Pojęcie „wyścig kosmiczny” jest analogiczne do terminu „wyścig zbrojeń”.

[3] Militaryzacja kosmosu (ang. militarization) – działania pasywne, nie będące dążeniem do aktywnego ataku zbrojnego, które skutkują umieszczeniem satelitów na orbicie okołoziemskiej w celu prowadzenia rozpoznania, bezpiecznej komunikacji, inwigilacji oraz obserwacji domeny kosmicznej, vide: The militarization and weaponization of space: Towards a European space deterrent [w:] Space Policy, vol. 24(2), s. 61.

[4] Zbrojenie kosmosu (ang. weaponization) – proces polegający na rozmieszczeniu uzbrojenia w domenie kosmicznej, która może następnie stać się teatrem działań militarnych sił zbrojnych, poprzez użycie broni mającej na celu niszczenie celów na orbicie okołoziemskiej lub na powierzchni Ziemi, vide: R. Bielawski, Potęgometryczny wymiar militaryzacji kosmosu, Wydawnictwo Wojskowej Akademii Technicznej, Warszawa 2022, s. 17–18; K. Myszona–Kostrzewa, E. Mreńca, P. B. Zientarski, Prawne aspekty działalności kosmicznej, Centrum Informacyjne Senatu Dział Edycji i Poligrafii, Warszawa 2019, s. 27.

[5] Vide: A. Radomska, Contemporary Military Threats in Space Domain [w:] Kwartalnik Bellona, nr 3(706)/2021, s. 63–74.

[6] Space24, Kosmos domeną operacyjną NATO. Aprobata Rady Północnoatlantyckiej, online – https://www.space24.pl/kosmos-domena-operacyjna-nato-aprobata-rady-polnocnoatlantyckiej [dostęp: 19.10.2023].

[7] North Atlantic Treaty Organization, Vilnius Summit Communiqué, online – https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_217320.htm?selectedLocale=en [dostęp: 19.10.2023].

Fot.: NASA’s Marshall Space Flight Center, 60 Years of Marshall Space Flight Center, online – https://www.flickr.com/photos/nasamarshall/ [dostęp: 3.11.2023].

 

Tekst powstał w ramach realizacji zadania publicznego zleconego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018–2030 r. „Bezpieczna Polska jutra – rozwój działań misyjnych Alioth Foundation”.