Morze jest istotnym źródłem wzrostu gospodarczego i dobrobytu dla Unii Europejskiej, jej obywateli oraz innych krajów i organizacji międzynarodowych. Otwarte i bezpieczne szlaki morskie są fundamentem stabilności i współpracy na skalę globalną[1]. Aby chronić morza i oceany, Unia Europejska podejmuje szereg operacji antypirackich, realizowanych przez Siły Morskie UE.

European Union Naval Force (EU NAVFOR) to Siły Morskie Unii Europejskiej działające w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO)[2]. Zostały powołane w celu zapewnienia stabilności na morzach oraz wspierania wolności żeglugi, szczególnie w regionach objętych kryzysami. Aby to osiągnąć EUNAVFOR ściśle współpracują z krajowymi i regionalnymi partnerami wojskowymi[3].

Największą operacją prowadzoną przez Siły Morskie UE jest ATALANTA – misja prowadzona na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa morskiego w północno-zachodniej części Oceanu Indyjskiego. Unia Europejska rozpoczęła tę operację w 2008 roku, wyrażając tym samym poparcie dla wspólnej inicjatywy państw członkowskich, mającej wesprzeć rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ w sprawie zwalczania piractwa somalijskiego.

Piractwo somalijskie stało się poważnym wyzwaniem w pierwszych latach XXI wieku. W 2005 roku Somalia uważana była za jeden z najbardziej zagrożonych piractwem obszarów na świecie. W tamtym czasie zgłoszono 45 incydentów piractwa, a do 2008 roku ich liczba uległa podwojeniu. Największym zainteresowaniem cieszyła się Zatoka Adeńska, stanowiąca kluczowy szlak handlowy łączący Europę z Dalekim Wschodem. Ze względu na duży obszar wodny – Zatoka Adeńska liczy 885 km długości – walka ze zorganizowanymi grupami przestępczymi przez zjednoczone siły morskie nie przyniosła wystarczających efektów[4]. W odpowiedzi na rosnące zagrożenie u wybrzeży Somalii, Unia Europejska powołała operację Atalanta – narzędzie do przeciwdziałania piractwu i zapewnienia stabilności w regionie.

Dane gromadzone od 2008 r. pokazują, że EU NAVFOR, we współpracy z partnerami zajmującymi się zwalczaniem piractwa, osiągnął wysoką skuteczność w zapobieganiu atakom pirackim[5]. Oprócz państw unijnych działania EU NAVFOR wspierają także państwa trzecie, takie jak Norwegia, Serbia, Czarnogóra, Ukraina czy Nowa Zelandia.

W kulminacyjnym momencie pirackich ataków, w 2011 roku, przetrzymywali oni 736 zakładników oraz 32 statki. Od rozpoczęcia operacji morskiej EU NAVFOR ATALANTA:

• utrzymuje 100–procentową skuteczność w zakresie eskorty i ochrony statków Światowego Programu Żywnościowego,
• odstrasza, zapobiega i tłumi akty piractwa w obszarze Zatoki Adeńskiej, Kotliny Somalijskiej, Morza Czerwonego, Zatoki Sueskiej oraz Zatoki Akaba,[6]
• zabezpiecza jednostki handlowe i inne statki narażone na pirackie ataki,
• stanowi ważny instrument dyplomacji morskiej UE w regionie Indo-Pacyfiku,
• współpracuje z organizacjami międzynarodowymi i wspiera niezależnych dostawców operujących w obszarze działań np. CMF (Combined Maritime Forces).

Od początku trwania operacji, mandat EU NAVFOR ATALANTA jest cyklicznie przedłużany. W grudniu 2022 roku, Rada Unii Europejskiej zadecydowała o przedłużeniu mandatu na prowadzone działania do 31 grudnia 2024 roku. Decyzja ta została podjęta w wyniku przeglądu strategicznego inicjatyw realizowanych w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.[7]

Jednym z istotnych przedsięwzięć w ramach operacji ATALANTA były ćwiczenia „ALDABRA III”. Odbyły się one na przełomie września i października 2024 roku we współpracy z Republiką Seszeli oraz w oparciu o postanowienia Kodeksu Postępowania z Dżibuti. Składały się one z etapu teoretycznego i praktycznego, w których brali udział przedstawiciele  EU NAVFOR ATALANTA, Sił Obronnych Seszeli, Kodeksu Postępowania Dżibuti, Regionalnego Centrum Koordynacji Operacji (RCOC), Krytycznych Szlaków Morskich na Oceanie Indyjskim (CRIMARIO) oraz Biura Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC)[8].

Faza teoretyczna składała się z seminarium prawnego oraz warsztatów z teorią i praktyką, na których omawiane były międzynarodowe podstawy prawne operacji morskich, przeciwdziałanie atakom pirackim oraz temat świadomości obszaru morskiego. Ćwiczenia praktyczne objęły przede wszystkim wspólną operację monitorowania ruchu morskiego, w której uczestniczył okręt operacji EU NAVFOR ATALANTA, ESPS NUMANCIA. W działaniach brały udział także jednostki specjalne Seszeli i EU NAVFOR ATALANTA oraz  jednostki nadzoru powietrznego Scan Eagle[9].

Ćwiczenia organizowane w ramach operacji EU NAVFOR ATALANTA, mają na celu przeciwdziałanie zmieniającym się zagrożeniom na morzu, w tym zjawisku piractwa, które stanowi poważne wyzwanie dla bezpieczeństwa żeglugi. Jak zauważa Barbara Szustkiewicz w swojej pracy „Zjawisko piractwa jako zagrożenie dla bezpieczeństwa morskiego w XXI wieku”:

„nie ulega wątpliwości, że częstotliwość działań podejmowanych przez piratów w poszczególnych rejonach zmieniała się na przestrzeni lat. Z tego powodu nasuwa się wniosek, iż nawet obszary dotknięte problemem piractwa morskiego podlegają ewolucji tego zjawiska. Potwierdzenie tego może stanowić fakt, iż w roku 1988 wyróżniano jedynie trzy obszary występowania omawianego procederu, którymi były Zatoka Gwinejska, Cieśnina Malakka oraz wybrzeża Brazylii. Rozwój piractwa i dynamicznie zachodzące w jego zakresie przemiany doprowadziły do wzrostu liczby akwenów zagrożonych tą formą przestępczości morskiej”.

Zachęcamy do zapoznania się z pełną analizą zjawiska piractwa w publikacji, dostępnej na naszej stronie.

Tekst powstał w ramach realizacji zadania publicznego zleconego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018–2030 r. „Bezpieczna Polska jutra – rozwój działań misyjnych Alioth Foundation”.

Bibliografia:

[1] Rada Unii Europejskiej „Strategia Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa morskiego” Bruksela 2014, s.2.

[2] Parlament Europejski „Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony” [online].

[3] European Union External Action „Operation Atalanta, the European Union Naval Force for Somalia takes stock after 13 years operating” [online].

[4] M. Janikowski, S. Zarychta, „Piractwo morskie – ogólnoświatowy problem”, Rocznik Bezpieczeństwa Morskiego 2009, s. 37.

[5] European Union External Action „Operation Atalanta, the European Union Naval Force for Somalia takes stock after 13 years operating” [online].

[6] EU Naval Force Operation ATALANTA „Mission” [online].

[7] https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2022/12/12/operation-atalanta-eutm-somalia-and-eucap-somalia-mandates-extended-for-two-years/

[8] EU Naval Force Operation ATALANTA „Operation Atalanta conducts the “ALDABRA III” exercise in Seychelles” [online].

[9] Ibidem.

FOT. EUNAVFOR